Soyut Norm Denetimini Kimler İsteyebilir?
Ankara’nın kalabalık sokaklarında yürürken bazen, insanların davranışlarına dikkat ederim. Kimi zaman, kalabalıkta birinin biraz fazla yüksek sesle konuştuğunu fark ederim; bazen de insanları sırf “görünüşleri” yüzünden dışlayan bir bakışla karşılaşırım. Bu davranışlar, sosyal normların sınırları içinde birer örnektir. Biz, bu normları her gün bilerek ya da bilmeyerek uygularız. Ama bir de bu normların denetlenmesi, sınırlarının çizilmesi ve gerektiğinde uyarılması var. İşte bu noktada soyut norm denetimi devreye girer. Peki, soyut norm denetimini kimler isteyebilir?
Soyut Norm Denetimi Nedir?
Soyut norm denetimi, toplumsal davranışların, kabul edilen sosyal kurallara ne kadar uygun olduğunu denetleme ve gerektiğinde müdahale etme sürecidir. Buradaki “soyut” ifadesi, daha çok görülemeyen, elle tutulamayan, fakat herkesin üzerinde anlaşmış olduğu kuralların denetlenmesi anlamına gelir. Örneğin, birinin kalabalık bir ortamda bağıra bağıra konuşması, o an kimseye zarar vermese de toplum içinde hoş karşılanmaz. Bu durumda, soyut norm denetimi devreye girer; belki birkaç kişi o kişiyi nazikçe uyarır ya da o kişi kendiliğinden sessizleşir.
Sosyal normlar, bir toplumda insanların birbirleriyle uyum içinde yaşamalarını sağlayan, görünmeyen ama çok güçlü bağlardır. Ama bu normların çiğnenmesi ya da ihlali gerektiğinde nasıl denetlenir? İşte, soyut norm denetimi burada devreye giriyor.
Soyut Norm Denetimini Kimler İsteyebilir?
Soyut norm denetimini talep etmek, aslında bir toplumun içinde yaşayan herkesin hakkıdır. Ancak, kimlerin bu denetimi isteyebileceği, yaşadığımız toplumsal yapıya ve durumlara göre değişkenlik gösterebilir.
Toplumun Bireyleri:
Benim gibi sıradan bir insan, sokakta yürürken, kafede otururken veya otobüste giderken, çevremdeki insanların davranışları beni etkileyebilir. İstemeden de olsa, bazen birinin ses tonunun yükselmesi, bazen de yanımdaki kişinin çok fazla yer kaplaması beni rahatsız edebilir. Bu durumda, o an toplumsal normlara uymayan bir davranışla karşılaştığımı hissedersem, soyut norm denetimini ben de talep edebilirim. Yani, toplum olarak, birbirimizin davranışlarını denetleme hakkımız vardır.
Kurumlar ve Organizasyonlar:
Bir de iş hayatında, özellikle organizasyonel yapıların içinde, soyut norm denetimi önemli bir yer tutar. Çalıştığım üniversitedeki seminerler ve toplantılar da bu tür denetimlerin sıkça yaşandığı ortamlardır. İşyerinde birinin sürekli olarak başkalarının sözünü kesmesi veya toplantı sırasında cep telefonuyla oynaması gibi davranışlar, soyut normların ihlalidir. Bu tür ihlalleri denetleme, bazen yöneticilerin, bazen de ekip arkadaşlarımın işi olabilir. Yani, iş yerlerinde de soyut norm denetimi sürekli olarak devrede olan bir süreçtir.
Daha büyük organizasyonlarda ise bu denetim çoğu zaman daha formel bir hale gelir. İnsan kaynakları departmanları, çalışanların uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlamak için soyut norm denetimi yapar. Mesela, ofis içinde hoşgörü kurallarına uymayan bir davranış sergileyen bir çalışan, bu kurallara göre uyarılabilir. Bu tür norm denetimi, şirketin iş gücü verimliliği için hayati öneme sahiptir.
Devlet ve Yasalar:
Soyut norm denetiminin talep edilebileceği bir başka alan ise yasalarla ilgilidir. Toplumun temel normlarını belirleyen devlet, soyut normların denetlenmesinde de önemli bir rol oynar. Örneğin, halk arasında yapılan hakaretler, ayrımcı ifadeler ya da insan onuruna saygısızlık gibi davranışlar, toplumda sıkça karşılaşılan soyut norm ihlallerindendir. Bu tür davranışlar, genellikle yasalar tarafından denetlenir ve denetimi talep etme hakkı da her bireyde bulunur. Yani, devlet de soyut norm denetimi yapan bir aktör olarak, bu tür ihlalleri cezalandırabilir.
Sivil Toplum Kuruluşları ve Aktivistler:
Bir de sivil toplum kuruluşları (STK’lar) ve aktivistler vardır. Çevremde sıkça duyduğum gibi, toplumsal cinsiyet eşitliği veya çevre sorunlarıyla ilgili kampanyalar yürüten STK’lar, soyut norm denetimini talep edebilirler. Örneğin, cinsiyetçi bir dil kullanan bir televizyon programı veya sosyal medya paylaşımı, toplumsal normları ihlal edebilir. Bu durumda, STK’lar bu ihlali denetlemek için kamuoyuna başvurur ve cezai ya da toplumsal bir yanıt talep edebilir. Bu tür organizasyonlar, toplumsal normların daha adil ve eşitlikçi bir şekilde işlemesi için denetim talep eden önemli aktörlerdir.
Sosyal Normların Evrimi ve Soyut Norm Denetimi
Bir noktada, soyut norm denetimi toplumsal evrimle de ilgilidir. Eskiden, insanların davranışlarını denetleyen temel otoriteler daha çok devlet ve kilise gibi büyük yapılarken, günümüzde sosyal medya da bu denetimi büyük ölçüde ele almış durumda. Bir influencer’ın sosyal medya üzerinden sergilediği bir davranış, sadece takipçileri tarafından değil, tüm toplum tarafından denetlenebilir. Birkaç yıl önce göremediğimiz bu tür toplumsal denetim, günümüzün dijital dünyasında çok daha yaygın hale geldi.
Örneğin, geçtiğimiz yıllarda bir televizyon dizisinin, toplumda “cinsiyet rolleri” üzerine yarattığı yanlış algılar büyük tartışmalara yol açtı. Bu tür norm ihlalleri, halk tarafından sıkça uyarılmaya ve eleştirilmeye başlandı. Toplumun her bireyi, soyut normları denetleme gücüne sahip.
Sonuç Olarak
Soyut norm denetimi, sadece devletin, şirketlerin ya da büyük organizasyonların değil, toplumun her bireyinin ve her grubunun talep edebileceği bir şeydir. Günlük yaşamda, sokakta, işyerinde, sosyal medyada ya da aile içinde, soyut normların ihlali sıkça karşılaştığımız bir durumdur. Bu normların denetlenmesi ve gerektiğinde düzeltilmesi, toplumsal düzenin sağlanmasında önemli bir yer tutar. Kısacası, normları denetleme hakkı, bizlere, toplumu daha sağlıklı bir şekilde şekillendirme gücü verir.